Ελεύθερη (;) στη Μακρόνησο

5.600 θεατές παρακολούθησαν την παράσταση «Ποιος τη ζωή μου», στη Μακρόνησο, βασισμένη στη ζωή του Μίκη Θεοδωράκη. Βρέθηκα ανάμεσα τους, παρέα με φίλους της καρδιάς.
Η παράσταση με συγκίνησε. Ναι, ήταν αγιογραφία, αλλά η ζωή του Μίκη -πριν τη μεταπολίτευση, υπήρξε  εναλλαγή δόξας και μαρτυρίου. Θυμίζει βίο μάρτυρα. Κι ας ήταν αμήχανη η μετέπειτα πορεία και οι επιλογές του. Ας συγκριθεί όμως μαζί του, όποιος έφτασε τόσες φορές κοντά στο θάνατο απαρνούμενος μια εύκολη ζωή.
Αλλά, για την παράσταση, έχουν μιλήσει ήδη πολλοί. Ήταν άλλωστε η τελευταία ευκαιρία να τη δεις κανείς και δεν έχει πολύ νόημα να προκαλέσεις το ενδιαφέρον όσων την έχασαν.
Να μόνο κάποιες σκέψεις καθώς περπατούσα στη Μακρόνησο.

Βαδίζοντας προς το αυτοσχέδιο θέατρο-πρώην λιμανάκι, είναι αδύνατο να μην ανασάνεις τις αναμνήσεις του χώρου. Η εικόνα είναι εδώ μα και δεν είναι ταυτόχρονα. Τα θυμάρια δεξιά κι αριστερά ευωδιάζουν, μα τους πήρε χρόνια να ξεπλυθούν από το αίμα των βασανισμένων. Τα φώτα του Λαυρίου δείχνουν ν’ απέχουν μερικές απλωτές. Όσο κοντά είναι το Αλκατράζ από το Σαν Φρανσίσκο. Το φεγγάρι χαράζει χρυσαφένιους δρόμους στην ήρεμη ράχη της θάλασσας, αλλά αυτή η ράχη έχει καταπιεί ανθρώπους στην αγριότητα ατελείωτων χειμώνων.

Ακολουθώ τα βήματα εκείνων που αρνήθηκαν να υπογράψουν δηλώσεις μετανοίας, μένοντας πιστοί στις αρχές τους. Γνωρίζοντας και εισπράττοντας το τίμημα. Είτε ασπάζεσαι είτε όχι τις ιδέες τους, δεν μπορείς να μην αναγνωρίσεις, την προσήλωση στα ιδανικά. Βαδίζω με σεβασμό. Τα χνάρια τους είναι πολύ μεγαλύτερα απ τα δικά μου.

Άραγε ν’ ατένιζαν τα φώτα απέναντι και να σκέφτονταν: "Να εκεί! Άνθρωποι ελεύθεροι"; Η μήπως,  οι λίγοι απ τους απέναντι να έδειχναν αυτά τα μυρμήγκια ν’ ανηφορίζουν το Γολγοθά, αντιγυρίζοντας το λόγο. Ποιος ήταν ελεύθερος;

Δεν είμαι παρά επισκέπτης. Ανήκω στους απέναντι. Αυτούς που σέβονται από μακρυά, αλλά δεν θα τολμούσαν ούτε μια μέρα της ζωής τους να περάσουν στο Ελληνικό Νταχάου. Γιατί περί αυτού πρόκειται. Με τη διαφορά, πως το Νταχάου αποτελεί επισκέψιμο μνημείο. Η Μακρόνησος αφέθηκε να γίνει γκρεμίδι. Οι απόγονοι των Ναζί, που κάποιοι εθνικόφρονες τους αντιπαθούν σήμερα (τους απογόνους και όχι τόσο τους ναζί), αποδέχτηκαν το ρόλο τους και επιδεικνύουν την επώδυνη ιστορική μνήμη. Σύσσωμες οι μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις της Ελλάδας θάβουν τη σύγχρονη ιστορία μας μέχρι ν’ απέχουμε τόσο απ’ αυτήν, ώστε να σου ξεφουρνίσουν εκείνο το ασυλλόγιστο: δεν έχει πια σημασία.
Κάποιο λίγοι επιζώντες –ως επί το πλείστον ανάπηροι απ τα βασανιστήρια- κι οι συγγενείς των θυμάτων, κάνουν τρισάγια στο στοιχειωμένο τόπο. Λες κι είναι μόνο οι οικογενειακές τους ιστορίες. Λες και οι θηριωδίες που διαπράχθηκαν εδώ δεν μας αφορούν όλους.
Αν μετά τη δικτατορία, θέλαμε στ' αλήθεια ν’ αλλάξουμε πορεία, αυτή η χαυνωτική λήθη έπρεπε να μείνει μακρυά. Μα έλα που βολεύει τόσο τις θεωρίες των ίσων αποστάσεων, των χαραγμένων με το διαβήτη (τη γνωστή εκφυλιστική νόσο μάλλον, παρά το γεωμετρικό όργανο). Έλα που ελλοχεύει ο κίνδυνος των προφανών ερωτήσεων.
Και να μαστε εδώ, χωρίς πνευματικούς ανθρώπους του μεγέθους ενός Θεοδωράκη και ενός Χατζηδάκη, να ακούμε με προσοχή τις προσεγγίσεις κάποιων ταλαντούχων μεν, κυνικών δε, τύπων. Οι λεγόμενοι πνευματικοί άνθρωποι του σήμερα μοιάζουν τόσο μικροί δίπλα στους ανθρώπους του τότε. Αναλόγως μικροί είμαστε κι εμείς. Η εποχή αντίθετα, δεν είναι μικρή για να μας αντέξει.
Παρακολουθώντας την παράσταση, μ’ εντυπωσίασαν δύο τρία στοιχεία του νεαρού Μίκη. Το πρώτο είναι πως είχε όλα τα χαρακτηριστικά της νιότης. Ενθουσιασμό, αυταπάρνηση, ορμή, τόλμη, πίστη, ρομαντισμό, αίσθηση παντοδυναμίας. Οι σημερινοί λεγόμενοι πνευματικοί άνθρωποι, δείχνουν να γεννήθηκαν στραβωμένοι. Γεροπαράξενοι. Το δεύτερο χαρακτηριστικό του Μίκη ήταν πως επιζητούσε την συμπαντική αρμονία, θεώρηση που τον ανύψωνε από τη φραγκοφονιάδικη ματιά των «διαδόχων». Τέλος, ακόμα και στη μεγαλύτερη σκοτεινιά διέκρινε ελπίδα.
Δεν έχουμε σκοτεινιάσει αρκετά για να τη δούμε κι εμείς;