της πατρίδος μου η σημαία

Οι λέξεις έχουν δύναμη· ποτέ δεν θα απαλλαγούμε από τη λέξη ήρωας, με όλες τις ενστάσεις μας, ποτέ δεν θα πάψουμε να σφιγγόμαστε όταν καίγεται μια σημαία, ποτέ δεν θα σταματήσουμε να συγκλονιζόμαστε μπροστά στο ανθρώπινο δράμα.

Μα η ζωή θα προχωρά και τα παιδιά θα βροντοφωνάζουν ποιήματα σε παγωμένες μαθητικές τάξεις, θα χτυπάνε το πόδι μέσα σε κατάμεστες από ασθαίνοντες γονείς αίθουσες, περήφανα θα ανεβαίνουν κάθε χρονιά στο βάθρο της απαγγελίας μέχρι την αδιανόητη εκείνη στιγμή που, ηττημένα, θα πέσουν στο βάραθρο κάποιας διεστραμμένης κοινωνικής αποπομπής.

Η μοναδική φορά· μια παρέλαση που δεν έγινε όταν δεν επέτρεψαν στην εθνική αντίσταση να αποδώσει τιμές, οι πληγές ενός εμφυλίου που δεν έκλεισαν ή εσπευσμένα κουκουλώθηκαν για να συνεχιστεί η δράση των εξωθεσμικών, να στηριχτούν οι ακροδεξιοί μηχανισμοί, η παραοικονομία και η εκμετάλλευση των οικονομικά ανίσχυρων και πολιτικά προδομένων.

Και δεν είναι τόσο η ανάγκη να πάμε μπροστά, που μας σκαλώνει, όταν ήδη το βλέπουμε, το νοιώθουμε πως πηγαίνουμε πίσω.

Τα κρυφά σχολειά που δεν τα κατάφεραν να επιβιώσουν στη συλλογική μνήμη κι εύκολα δώσαν τη θέση τους σε φανερά σχολειά των νεοναζί. Αποκαμωμένος αναζητάς την είδηση σε μια τηλεόραση που δεν εξελίχτηκε, που τελμάτωσε, που υπηρέτησε περισσότερους από όσους όλοι οι θρησκευτικοί ηγέτες μαζί. Κι η παραδοσιακή μάχη των νεραντζιών ανάμεσα στους μαθητές των δημόσιων και ιδιωτικών σχολειών μετά την παρέλαση μετατράπηκε πλέον σε μιντιακό ξεκατίνιασμα.

Με περισσή εθνική περηφάνεια μένεις να κοιτάς την παρέλαση κάτω από τη βροχή και τότε αισθάνεσαι τα ρούχα να κολλάνε πάνω σου, να αρχίζουν να σε σφίγγουν· δεν ξέρεις το γιατί. Εσύ δεν έχεις ακούσει τίποτε για στρατόπεδα συγκέντρωσης, για φυλακές ανηλίκων, για κολαστήρια, για τη μοναδική γυναικεία φυλακή τη χώρας που στοιβάζει αδιάκριτα έφηβες, μητέρες ανηλίκων, βαρυποινίτισες...

Εις μάτην θα αναζητάς εκείνο το γαλάζιο που αγκαλιάζει όλα αυτά...τη σημαία που δεν καίγεται, τη φλόγα που δεν σβήνει, τη συνείδηση που κάθε φορά αναγεννάται από τις στάχτες της, αλλά να, έχει φτάσει η ώρα που πρέπει να διαλέξεις πλευρά, που χρειάζεται να δώσεις για να πάρεις τα πάνω σου, που χρειάζεται να αντισταθείς για να αναθαρρύνεις, κι αρχίζεις να υποστηρίζεις τη διαφορετικότητα και την αποδοχή, να παθιάζεσαι με το σεβασμό της ανθρώπινης ζωής και την αξιοπρέπεια της κάθε προσωπικότητας, να ξορκίζεις τους εθνικισμούς που διαιωνίζουν τους κύκλους αίματος, να συνθλίβεις τους εθνικισμούς με τις αλυσίδες στο χέρι, έτοιμους να υπηρετήσουν τον πρώτο εξωνημένο πελάτη.

Το bullying και η μαύρη κατσαρόλα

Μεταφυσικό καζάνι και ένας μαθητευόμενος μάγος που δεν ελέγχει τη δύναμή του.

Τι είναι αυτό το Bullying;

Μ΄αρέσουν οι ορισμοί. Είναι σαν τους καλούς λογαριασμούς. Αν δεν ορίσεις ποιος είναι ο λύκος, θα τρέχεις σαν χαζός στις κραυγές του καθενός: λύκος! λύκος! και όταν έρθει ο πραγματικός λύκος, θα έχεις αποδυναμωθεί κι εσύ και η σοβαρότητα αντιμετώπισης της απειλής.

Πάμε λοιπόν:

Για να χαρακτηριστεί μία ενέργεια ως εκφοβισμός θα πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: 

α) να έχει διάρκεια, 

β) να απευθύνεται από κάποιον ισχυρό σε κάποιο αδύναμο, 

γ) η πρόθεση να βλάψει σωματικά, ψυχολογικά κ.ά.

Πρέπει να ισχύουν και τα τρία ταυτόχρονα. Διάρκεια (όχι η πλάκα μεταξύ φίλων που χόντρυνε μια φορά), σχέση ισχυρού-αδύναμου (ή πολλών-ενός), βλάβη σωματική, ψυχική ή άλλη, π.χ. απώλεια αγαθών.

Ξανακοιτώντας τον ορισμό, δεν μπορώ να μην σκεφτώ ένα δυο πράγματα:

Ο εκφοβισμός δεν περιορίζεται μόνο στο σχολείο αλλά οπουδήποτε υπάρχουν οι παραπάνω προϋποθέσεις. Για παράδειγμα στην περίπτωση κακού εργοδότη-εργαζόμενου που δεν προστατεύεται από σύμβαση εργασίας ή συνδικαλιστικό φορέα. Στην περίπτωση οικονομικά ισχυρών κρατών προς χρεοκοπημένες χώρες.Σε σχέσεις συζύγων μεταξύ τους ή γονέων δυναστών-παιδιών. 

Ο συσχετισμός δυνάμεων όμως, είναι αυτός που με προβληματίζει περισσότερο. Πρόκειται για μια ασταθή συνθήκη. Δεν είσαι πάντα εσύ ο δυνατός. Δεν είσαι μόνιμα ο αδύναμος. Κάποια στιγμή, οι ρόλοι εναλλάσσονται και τότε ο δυνάστης μπορεί να γίνει θύμα. Μπορεί να συμβεί και το αντίστροφο. 

Μου είχαν πει κάποτε πως η ανθρωπότητα θα βρει τον προορισμό της όταν ο δυνατός θα χαρίζει τη δύναμή του στον αδύναμο γιατί θα έχει συνειδητοποιήσει πως η δύναμη αυτή δεν είναι παρά μια παροδική κατάσταση που του παραχωρήθηκε για να εξυπηρετήσει έναν ουμανιστικό σκοπό και όχι το κατώτερο εγώ του.

Εντάξει, η ανθρωπότητα -ζωή να 'χει- έχει πολύ δρόμο μπροστά της.

Παράδειγμα 1ο

 «Μαμά δεν μπορώ να κοιμηθώ. Όλο βλέπω πως με κυνηγάνε.»

«Μαμά, βρήκα τη λύση. Θα κάνω παρέα με το Νίκο που είναι χοντρός και ψηλός για να με προστατεύει από τον Χ. και τους φίλους του.»

Μετά, τις παραπάνω δηλώσεις, επικοινώνησα με το σχολείο του 8χρονου τότε γιου μου. Η δασκάλα έδειξε κατανόηση και με παρέπεμψε στη διευθύντρια, η οποία μου δήλωσε πως θα έχει το νου της. Δεν τον είχε όμως, γιατί λίγο μετά, ο μικρός μεταφέρθηκε στο Παίδων με χτύπημα στο κεφάλι, το οποίο θεωρήθηκε ατυχές συμβάν. Οι δάσκαλοι που εφημέρευαν στα διαλείμματα παρέμειναν ελάχιστοι για εκατοντάδες παιδιά και η συμμορία πιτσιρικάδων  που είχε βάλει στο μάτι τον μικρόσωμο τότε γιο μου, παρέμεινε ανενόχλητη. Στα επίμονα τηλεφωνήματά μου, η διευθύντρια κατέληξε στην αποστομωτική απάντηση: «Δεν μπορούμε να βάλουμε τα παιδιά στη γυάλα. Πρέπει από τώρα να μάθουν να αντιμετωπίζουν τον πραγματικό κόσμο.»

Παράδειγμα 2ο

 Στο καινούριο σχολείο, ο γιος μου συνέχισε να είναι μαζεμένος και μικρόσωμος και έγινε πάλι στόχος μιας παρέας τραμπούκων συμμαθητών. Αυτή τη φορά δεν μου μίλησε. Δεν ήθελε να ξαναλλάξει σχολείο. Έμαθα τι συνέβαινε από τη μητέρα μιας συμμαθήτριας που προερχόταν κι εκείνη από το προηγούμενο σχολείο.

Ο Διευθυντής του καινούριου σχολείου δεν περίμενε στιγμή. Κάλεσε τους "μπούληδες" στο γραφείο του και τους χώρισε άμεσα σε διαφορετικά τμήματα. Εντόπισε στα γρήγορα τον αρχηγό κι είχε μια ενήλικη κουβέντα μαζί του. Του ζήτησε να αισθανθεί σαν καταδιωκόμενος. Ο άνθρωπος είναι και συγγραφέας παιδικών βιβλίων κι είχε τον τρόπο να γίνεται παραστατικός. Μίλησε με σεβασμό στο παιδί, τόνισε όμως και την ευθύνη της δύναμης. Η μητέρα του παιδιού ενημερώθηκε την ίδια μέρα. Κανείς δεν τιμωρήθηκε. Δεν υπήρχε λόγος.

Η μητέρα επικοινώνησε μαζί μου, με δική της πρωτοβουλία και ζήτησε μια συγνώμη που μου φάνηκε ειλικρινής και συγκινητική. Ο μικρός έδωσε μια κάρτα με έναν ντροπιασμένο Ντάφυ που ψέλλιζε ένα ψευδό "Sorry" στον δικό μου. Οι σχέσεις ομαλοποιήθηκαν χωρίς να ξανανοίξει μύτη.  Την επόμενη χρονιά, έκαναν και λίγη παρέα. Η συνταγή βέβαια δεν είναι μαγική. Σε άλλες περιπτώσεις δεν λειτούργησε τόσο καλά. 

Παράδειγμα 3ο

Ο μικρότερος γιος δεν υπήρξε μικρόσωμος ή μαζεμένος. Έμπλεκε πού και πού σε καυγάδες και αρκετές φορές χρειάστηκε να τον συγκρατήσω θυμίζοντας του ξανά και ξανά πως δεν μιλάμε με τα χέρια και δεν πειράζουμε κάποιον που ενοχλείται.Με τα πολλά, φάνηκε να το καταλαβαίνει.

Όταν άλλαξε σχολείο μαζί με σχολική βαθμίδα, βρέθηκε σε καινούριο περιβάλλον με προϋπάρχουσες φιλίες. Ένα πρωτάκι ανάμεσα σε αγνώστους, κέντρισε το ενδιαφέρον και τα πειράγματα των συμμαθητών του. Απευθύνθηκα στο Διευθυντή κι αυτός δεν καθυστέρησε καθόλου να αντιδράσει. Με καλή πρόθεση μεν, με λάθος τρόπο δε. Κάλεσε τα παιδιά που τραμπουκίζανε στο γραφείο, τα πρόσβαλε και τους μοίρασε αποβολές. Η κατάσταση χειροτέρεψε γιατί τώρα προστέθηκε η κατηγορία του καρφιού στον μικρό. Επειδή όμως -όπως είπα- αυτός δεν ήταν μαζεμένος και μικρόσωμος, παράκουσε όλες τις συμβουλές μου, έριξε μια μπουνιά στον συμμαθητή που τον ενοχλούσε περισσότερο ανατρέποντας το συσχετισμό δυνάμεων κι η κατάσταση ήρθε στα ίσα της. Οι συμβουλές των μαμάδων δεν είναι πασπαρτού.

Παράδειγμα 4ο ή το μυστήριο του τίτλου

Χτες, μιλούσα με τους φίλους μου για παιδικές φοβίες.

Σε προνηπιακή ηλικία και όντας περίεργη, χωνόμουν στις κουβέντες των μεγάλων και προφανώς γινόμουν κολλιτσίδα. Η φίλη της γιαγιάς μου, θέλοντας να κερδίσει μερικές στιγμές ήρεμου κουτσομπολιού, σκέφτηκε κάποια στιγμή να ανασύρει μια μαυρισμένη μεγάλη κατσαρόλα από ένα ντουλάπι και να μου πει πως εκεί μέσα θα με μαγείρευαν αν δεν γυρνούσα στο δωμάτιό μου. Το κόλπο έπιασε και αφού πέτυχε μια φορά, το υιοθέτησαν κάθε που μπαστακωνόμουν στις κουβέντες των μεγάλων. 

Η κατσαρόλα εκείνη είχε πάρει διαστάσεις μεταφυσικού κλιβάνου. Σαν τα καζάνια της Κόλασης αν και κανείς δεν μου είχε μιλήσει ακόμα για Διαβόλους και μεταθανάτιες τιμωρίες.

στο μάτι του κυκλώνα

Vunuatu_Smile_NatGeo_portrait_prize

Ήταν το 2006 πρωτακούσαμε για τα νησιά Βουνουάτου όταν σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του The New Economics Foundation με τίτλο Happy Planet είχαν καταταχθεί ως το πιο ευτυχισμένο μέρος στον πλανήτη.

Δέκα σχεδόν χρόνια μετά ξανακούμε συγκλονισμένοι (sic) για το αρχιπέλαγος Vunuatou με τα 83 νησιά κάπου στον Ειρηνικό ωκεανό που βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα με ανυπολόγιστες μέχρι στιγμής καταστροφές.

Και είναι τουλάχιστον ειρωνικό μια νησιωτική χώρα με ελάχιστο περιβαλλοντικό αποτύπωμα να καταστρέφεται σχεδόν ολοσχερώς από εκρηκτικά καιρικά φαινόμενα, αποτελέσματα της άμετρης και αλόγιστης ανάπτυξης των προηγμένων χωρών...

Ελληνική Δημόσια Εκπαίδευση, αυτή η άρρωστη

Νικόλαος Γκύζης

Πήγαινα σε δημόσιο. Περπατούσα κάθε μέρα 20 λεπτά σε μια από τις πιο υποβαθμισμένες περιοχές της Αθήνας. Άγιος Παντελεήμονας-Πλατεία Βάθης. Συνεργεία, μπουρδέλα, καυσαέρια, καμάκια. Μερικές φορές σκεφτόμουν πως για να φτάσω στο σχολείο, διέσχιζα  ναρκοπέδιο. Το κτίριο έμοιαζε κι αυτό με μεγάλο συνεργείο ή με φυλακή. Όπως μοιάζουν σχεδόν όλα τα δημόσια σχολεία της Πρωτεύουσας ακόμα και σήμερα.

Εκεί τέλειωσα Γυμνάσιο και Λύκειο. Υπήρχαν καθηγητές φασίστες και καθηγητές δημοκράτες. Κάποιοι απ’ αυτούς δίδασκαν σε φροντιστήρια, άλλοι ήταν χωρισμένοι  κι εγκαταλειμμένοι και πάλευαν να μεγαλώσουν τα παιδιά τους σέρνοντας και μεταφέροντας απόρριψη, άλλοι ήταν μοναχικοί και παράξενοι, άλλοι ήταν διαβαστεροί κι εμπνευστικοί άνθρωποι. Είχαμε απ΄ όλα τα είδη. Όλα όμως αυτά τα περίεργα πουλιά που ήταν οι δάσκαλοι μας, είχαν έναν κοινό στόχο. Να μην χάνουν μαθητές. Να μην απομονώνουν κανέναν. Να μην κυνηγούν ιδιαίτερα.  Να μην αφήνουν κανέναν πίσω. Με τα στραβά και τα καλά τους, το ψιλοκατάφερναν. Δεν ξέρω αν ήταν αποτέλεσμα τύχης ή σωστής επιλογής φροντιστήριων, αλλά το ποσοστό επιτυχίας στα ΑΕΙ –αν αυτό κάτι σημαίνει- του υποβαθμισμένου εκείνου σχολείου –συνεργείου-φυλακής ήταν πολύ ψηλό. Υπήρχε επίσης κι ένα διάχυτο αίσθημα αγάπης και νοιαξίματος μεταξύ δασκάλων- μαθητών αλλά και μεταξύ συμμαθητών. Ότι βλέπαμε, αναπαράγαμε.

Φαντάζομαι πως το σχολείο μου δεν αποτελούσε εξαίρεση στο σύνολο των δημόσιων μεταπολιτευτικών σχολείων.

Αναπόφευκτα το συγκρίνω με τα σχολεία των παιδιών μου. Κυρίως με το δημόσιο γυμνάσιο όπου φοιτά ο μικρότερος γιος μου. Δεν ξέρω πόσο ταπεινωμένοι αισθάνονται οι δάσκαλοί του. Η αλήθεια είναι πως ποτέ δεν έχουν απεργήσει στα τρία χρόνια που τους ξέρω, οπότε μάλλον ευχαριστημένοι θα είναι με τα όσα συμβαίνουν τον τελευταίο καιρό στην εκπαίδευση. Αν δεν είναι ευχαριστημένοι είναι σιωπηρά συνένοχοι και δεν ξέρω ποιο είναι το χειρότερο. Το σίγουρο είναι πως δεν αμείβονται χειρότερα από τους δικούς μου δασκάλους.

Αναρωτιέμαι λοιπόν, τι είναι αυτό που τους κάνει τόσο αδιάφορους απέναντι στους μαθητές τους; Με μια-δυο εξαιρέσεις, θα έλεγα πως οι δημόσιοι αυτοί δάσκαλοι είναι σχεδόν εχθρικοί προς τα παιδιά. Είναι αυτή η εικόνα της σημερινής μας κοινωνίας γενικότερα; Διόλου απίθανο.

Θα αναφέρω ένα τυπικό περιστατικό του συγκεκριμένου σχολείου:

Βιβλία, Ταινίες και ολίγη πολιτική

Είπε λοιπόν ο καλός μου: Γιατί δεν γράφεις; Τόσο πολύ σε έχει ψυχοπλακώσει ο Σύριζα;

Χμ.. λοιπόν όχι. Ας το ξεκαθαρίσουμε. Δεν μ’ έχει ψυχοπλακώσει. Όταν ψυχοπλακώνομαι, γράφω. Τώρα -προς το παρόν- κάνω υπομονή κι αυτό δεν έχει πολύ καλή σχέση με τη γραφή.  Η υπομονή βλέπεις, είναι πρωτοξάδερφη της τεμπελιάς.

Αλλά επειδή δεν υπάρχει μόνο η πολιτική, κι αφού έκατσα που έκατσα στο πληκτρολόγιο, ας μιλήσουμε για θέματα που όλοι ως αναγνώστες ή θεατές αγαπάμε.

Βιβλία και ταινίες.

Μήπως να πρόσθετα και καμιά συνταγή; Άλλη φορά.

Δυο Βιβλία

Αφήνοντας στη μέση τον μυθικό Οδυσσέα του Τζόυς (ο Θεός της ανάγνωσης να μου δώσει τη μαζοχιστική δύναμη να το τελειώσω μια μέρα) , ξεκίνησα την Καρδερίνα της Τρατ.

Αγνή, λογοτεχνική απόλαυση. Ταλέντο, πραγματικοί χαρακτήρες, τύποι για τους οποίους νοιάζεσαι κι η διήγηση του εφιάλτη που καταφέρνει να μην σου μαυρίζει την καρδιά. Γιατί εντάξει. Εκτός κι αν είσαι ο Τομ Ρόμπινς ή ο Ντάγκλας Άνταμς ή ο Τέρυ Πράτσετ, και αντικρίζεις τις ιστορίες σου από τη ευλογημένη φούσκα του προσωπικού σου πλανήτη, αυτός ο κόσμος είναι πολύ μαύρος για τους υπόλοιπους κι είναι πραγματικό ταλέντο, να καταφέρνεις να τον διηγηθείς χωρίς να πνίξεις τον αναγνώστη αλλά και χωρίς να τον κοροϊδέψεις. Η Ντόνα Τρατ, πετυχαίνει και στα δύο. Σου εξιστορεί αυτά που ξέρεις ή αυτά που πιστεύεις πως μπορεί όντως να είναι έτσι, παρηγορώντας σε ταυτόχρονα. Χωρίς να σε αποξηραίνει από κάθε ελπίδα ακόμα κι όταν μιλάει για παιδιά κακοποιημένα κι εθισμένα στα ναρκωτικά, ακόμα κι όταν η όποια εύθραυστη ευτυχία απειλείται από οργανωμένους εγκληματίες. Ναι, ακόμα και τότε, υπάρχει ένας χαρακτήρας όλο καλοσύνη ή μια σταγόνα τιμιότητας σε έναν τύπο που δείχνει ολότελα κατεστραμμένος. Γι αυτό κι όταν τελειώνεις το βιβλίο, βιώνεις αυτή τη στέρηση. Σαν να τραβιέται μακριά σου μια αγκαλιά και χρειάζεσαι επειγόντως την επόμενη. Κι επειδή τα θαύματα συμβαίνουν συχνότερα στον κόσμο των βιβλίων, η επόμενη αγκαλιά ήταν ακόμα καλύτερη από την προηγούμενη.

Η επόμενη αγκαλιά ήταν το «Ζωή την άλλη φορά» του Χουλιαρά. Και τι ευτυχία! Πρέπει να μαζέψω τον ενθουσιασμό μου για σας διηγηθώ το πόσο πολύ μου άρεσε. Καταρχήν, πολλοί, πάρα πολλοί συγγραφείς προσπαθούν να γράψουν πρόζα με έναν τρόπο ποιητικό. Φορτώνουν το λόγο τους, δουλεύουν, ιδρώνουν, βαραίνουν τα κείμενα. Ο Χουλιαράς είναι πρώτα ποιητής και κατόπιν συγγραφέας. Μεταφέρει λοιπόν την αφαιρετική ματιά της ποίησης στην πρόζα. Γράφει ποιητικά  ελαφρύνοντας κι απογυμνώνοντας το λόγο του. Για όποιον είναι λάτρης της απλότητας (και όχι της απλοϊκότητας), η συγγραφική δουλειά του Χουλιαρά είναι καθαρή απόλαυση. Επιπλέον, στα περισσότερα βιβλία, υπάρχουν εκείνες οι σελίδες που σου γεννούν αμηχανία. Οι στιγμές που ο συγγραφέας κουράστηκε και όσο κι αν έχει επιμεληθεί το ξαναγράψιμο και το διόρθωμα των γραμμών, η κοιλιά είναι εδώ και φαίνεται όσο κι αν ρουφάμε όλοι μαζί την ανάσα μας. Η «ζωή την άλλη φορά» δεν έχει κοιλιά. Και δεν έχει κάνει κοιλιακούς.  Οι σελίδες της είναι ισοβαρείς και ζυγιασμένες. Λες και γράφτηκαν σε μια νύχτα. Καπνίζοντας το ίδιο τσιγάρο, στραγγίζοντας το ένα και μοναδικό ποτήρι κρασί. Από την αρχή ως το τέλος, το ύφος κι η ενέργεια του βιβλίου παραμένουν σταθερά. Ο Χουλιαράς σε κρατάει απ’ το χέρι και σου διηγείται με ύφος ελαφρώς σκαμπρόζικο, λίγο πειραχτικό, δίπλα-δίπλα και σπαραχτικό, την ιστορία που δεν μπορείς ν’ αφήσεις απ’ τα χέρια σου

(Αχ, Τζόυς-Τζόυς, γιατί βρε αγόρι μου αργείς τόσο να βρεις τους αντίστοιχους ρυθμούς σου στον Οδυσσέα;)

Και κάνα δυο ταινίες

Foxcatcher. Ξεκίνησα να το βλέπω βαστώντας μικρό καλάθι. Ο Στηβ Καρέλ δεν μου είναι κι από τους συμπαθέστερους ηθοποιούς για να μην πω για τον Τσάνιγκ Τατούμ. Μα να που από τις πρώτες στιγμές αυτής της ταινίας, όλα δείχνουν πως πρόκειται για εξαιρετική δουλειά. Προοικονομίες, σκηνές πάλης-χορογραφίες, η αγεφύρωτη ταξική διαφορά, ο πλούτος κι ο τάχα μου πατριωτισμός (το καταφύγιο των παλιανθρώπων), η δήθεν φιλανθρωπία, η ελίτ που δεν ξεχνάει ποτέ, που δεν συγχωρεί ούτε τα παιδιά της –ιδίως αυτά- η αγωνία των παιδιών που δεν μεγαλώνουν και ζητούν απεγνωσμένα αναγνώριση, η κορύφωση κι η κάθαρση. Όλα τα συστατικά της τραγωδίας, με μπόνους το σύντομο πέρασμα της υπέροχης Βανέσας Ρεντγκρέηβ και τη διακριτική και  μαεστρική σκηνοθεσία που δείχνει και δεν φωνάζει. Όλα είναι εδώ και δουλεύουν λες και τα κούρδισε Ελβετός ρολογάς.

Ida. Πόσο πολύ ήθελα να δω αυτή την ταινία! Πόσο την απόλαυσα ως τη μέση περίπου. Τα μαυρόασπρα χιονισμένα πλάνα, τα εκφραστικά βλέμματα, τα σκοτεινά δάση της Ευρώπης, η αυστηρή ρωμαιοκαθολική ηθική, η ηττημένη επανάσταση, οι χριστιανοί που ζητούν ευλογία και σκοτώνουν για να κλέψουν ένα βρωμόσπιτο. Μέχρι εκεί όμως. Πάνω στην κορύφωση, η ταινία αποσυντονίζεται. Λες κι έπαθε εγκεφαλικό ο σεναριογράφος ή κατέλαβε το πνεύμα του μια γεροντοκόρη που δεν κατάφερε να πουλήσει αρκετά «προς τη Νίκη». Κρίμα για τη σπατάλη της αρχικής ιδέας.