Ζυράννα

Κάτι σαν πρόλογος

Για τις γυναίκες που με εμπνέουν, έχω ήδη μιλήσει:

Για τη δασκάλα των κλοπών.

Για την ατρόμητη πεθερά μου.

Για την τσαμπουκαλού θεία.

Για μια απ' αυτές όμως, είχα γράψει πριν ξεκινήσουμε αυτό το μπλογκ. Ανέσυρα λοιπόν το κείμενο για χάρη του αφιερώματος. Εντυπώσεις είναι από την ομιλία της Ζυράννας Ζατέλη στη Στοά του Βιβλίου το Μάιο του 2010. Την είχαμε παρακολουθήσει μαζί με τη Ρουμπίνη που είχε επιμεληθεί το κείμενο που ακολουθεί.

Επί της ουσίας

"Θα είμαι σύντομος!", λένε κάποιοι ομιλητές και με σιγουριά περιμένεις έναν λόγο που θα κρατήσει πολύ και θα σου φανεί πως διήρκεσε ακόμη περισσότερο.

Αυτή δεν είναι η περίπτωση της Ζυράννας Ζατέλη. 

Δεν έχει προετοιμάσει τίποτα, μας κοιτά με κάτι μάτια-βαθιά πηγάδια -αν πέσεις μέσα, χάθηκες-εκλιπαρώντας για υποστήριξη, για μια ερώτηση, που όμως, σύμφωνα με τους συντονιστές, οφείλει να περιμένει το τελευταίο μισάωρο της εισήγησης.

Δεν είναι μια φυσιογνωμία με την οποία περιμένεις να διασταυρωθείς στο δρόμο. Εκτός κι αν προαυλίζεσαι στον κήπο του φρενοκομείου. Μοιάζει να ξεδιπλώθηκε απ’ τις σελίδες κάποιου βιβλίου της. Ένα προσχηματικό φύσημα την μετέφερε από τη δυσδιάστατη έκδοση  στις τρεις διαστάσεις. Υποτυπωδώς. Αν γυρίσει στο πλάι, μπορεί και να εξαϋλωθεί. Έχει μια φωλιά πελεκάνων για μαλλιά και νάτη.

Πίνακας Θ. Μακρή

 Για λίγο θα είναι μαζί μας και μετά θα βουτήξει στον μαγικό της κόσμο. Όσο όμως κάθεται πίσω απ’ την έδρα του εισηγητή είναι απόλυτη, μακράν πιο πραγματική κι αληθινή απ’ όλους τους φερόμενους ως εκφραστές της αλήθειας. Θα μπορούσε να παραμείνει σιωπηλή και πάλι να είναι εύγλωττη. Η Ζυράννα ξεχειλίζει αλήθεια. Όπως όλοι οι άνθρωποι που κατοικούν μακρυά απ' τον κόσμο που εμείς οι υπόλοιποι βαφτίσαμε πραγματικό. Όπως όλοι οι άνθρωποι που έχουν το χάρισμα να δημιουργούν δικούς τους κόσμους.

Δεν σιωπά. Είναι γενναιόδωρη.

 Η φωνή ζεστή, ραδιοφωνική. Τέλεια άρθρωση, χωρίς ε. Λόγος συνεχής, στρωτός, αυθόρμητος.

Μας μιλάει για τα παιδικά της χρόνια.

Γεννημένη το 1951.

Σιγά μην έκρυβε την ηλικία της -εδώ ξεγυμνώνει την ψυχή της.

Γονείς του δημοτικού, ωστόσο θα μπορούσαν να γίνουν συγγραφείς.

«Ο πατέρας μου», λέει, «ήταν εξαίρετος αφηγητής. Διηγούταν τις ίδιες ιστορίες πολλές φορές, μα πάντα τις διάνθιζε με νέα στοιχεία. Ήταν πάντα το ίδιο και πάντα διαφορετικό. Η μητέρα μου, αν έγραφε θα ήταν μία Βιρτζίνια Γουλφ. Έχω 4 αδέλφια, τα περισσότερα ετεροθαλή. Συνηθισμένο φαινόμενο στις αγροτικές επαρχίες, όπου οι πατεράδες χήρευαν νέοι και παντρεύονταν χήρες με δικά τους παιδιά».

Η Ζυράννα ήταν το μικρότερο παιδί της οικογένειας και μαζί με τον αδερφό της, τα μόνα που μεγάλωσαν με τους βιολογικούς τους γεννήτορες. Και όντως μοιάζει με στερνοπούλι, χαϊδεμένο και τρυφερό. «Οι περίεργες και πολυπλόκαμες οικογενειακές μου σχέσεις, αποτυπώθηκαν στους λύκους. Να φανταστείτε πως μεγάλη, κάποτε στη Θεσσαλονίκη, συναντήθηκα με τον αδερφό του αδερφού μου, τον οποίο δεν είχα μέχρι τότε γνωρίσει!» Δεν έχω ιδέα πώς γίνεται αυτό! Αν και μάλλον εννοεί τον ετεροθαλή αδερφό του ετεροθαλούς αδερφού της (ώ ετεροθαλή αδερφέ και συγνώμη για τη διακοπή).

Ο ήχος της φωνής της ανοίγει παλιά σεντούκια. Μοσχοβολούν σφεντάμι τα λόγια της και μια γοτθική αύρα του Ζυραννόκοσμου. Αυτή τη σαγηνευτική μαυρίλα των βιβλίων της, την ντύνει με  τα θεατρικά της ρούχα, το έντονο μακιγιάζ. Ένα ίχνος αφήνει στα γραπτά της. Το αυθεντικό πλάσμα είναι εδώ μπροστά μας. Ολοζώντανο με το δικό του αλλοπαρμένο τρόπο.

Έχουμε απομείνει όλοι να τη χαζεύουμε.

«Ερωτήσεις;», μας εκλιπαρεί.

Ελλείψει ανταπόκρισης, απαντά σε ερωτήσεις συνεντεύξεων που της άρεσαν.

«Πότε ξεκίνησα να γράφω; Στα 7 με 8.

Γιατί; Είδα έναν κεραυνοβολημένο άνθρωπο που τον μετέφεραν οι συγχωριανοί στην καρότσα ενός φορτηγού. Ήταν ακόμα ζωντανός. Το ένα μπράτσο τεντωμένο, χειρονομούσε με ένταση, μέχρι που το χέρι έπεσε. Γύρισα σπίτι τρελαμένη κι άρχισα να ξεφορτώνω σ’ ένα τετραδιάκι.

Το δεύτερο περιστατικό που θυμάμαι, ήταν στα δεκατρία. Παραστεκόμουν στη γιαγιά μου που πέθαινε, με την εντολή να της διαβάζω κάποιο θρησκευτικό βιβλίο. Η γιαγιά βρισκόταν σε βύθιση. Κάποια στιγμή άνοιξε τα μάτια της και τα κάρφωσε πάνω μου.

- Τώωωωρα περιμένουν να πεθάνω; Με ρώτησε με ειρωνεία, πίκρα και φόβο μαζί.

Πέθανε μετά από λίγες ώρες.

Το 1966, έπεσα πάνω στις φωτογραφίες των παιδιών απ’ τη Μπιάφρα, που ξεψυχούσαν απ’ την πείνα. Είχα καρφωθεί στο αποστεωμένο πρόσωπο ενός παιδιού μ’ αυτά τα μάτια -ξέρετε!-  που είναι μεγάλα σαν εβδομάδες (όχι, δεν ξέρουμε! Μόνο η Ζυράννα μπορούσε να το σκεφτεί αυτό!)

Ναι ο θάνατος είναι η αιτία που γράφω! Μα αν δεν υπήρχε ο θάνατος δεν θ’ αποζητούσαμε να παρατείνουμε τη ζωή μέσω της τέχνης, ή της φιλοσοφίας ή της ποίησης. Ο θάνατος τα γεννάει όλα. Έτσι δεν είναι;

Λένε για κάποιους συγγραφείς: αυτός είναι εχθρός του θανάτου, οπαδός της ζωής κι εγώ λέω ότι αυτό είναι προσβολή. Είναι σα να μιλούν για μισούς ανθρώπους. Δεν είναι αποκομμένος ο θάνατος απ’ τη ζωή!»

Μιλάει για την ηδονή της γραφής. Τη χαρά της ολοκλήρωσης που την απογειώνει. Μια ηδονή που πληρώνει πολύ ακριβά.

Έχουμε ακούσει από πολλούς συγγραφείς για το μαρτύριο της γέννας ενός βιβλίου. Πιο πολύ απ΄όλους, πιστεύω τη Ζυράννα. Δείχνει τυραννικά βασανισμένη. 

«Όταν έχω έμπνευση, πολλές διαφορετικές εκδοχές της ιστορίας με διεκδικούν. Όλες εξαιρετικές. Η επιλογή προκαλεί πόνο. Κάποιες πρέπει ν’ αφήσω. Όταν μπλοκάρω, υποφέρω πάλι. Προσπαθώ να σταματήσω να κλαίω, να ηρεμήσω. Καταφεύγω στις σημειώσεις μου ή περπατάω. Κι αν ακόμα συνεχίζω να γράφω, δεν είμαι ικανοποιημένη. Αυτό που γράφω, δεν είναι το καλύτερο που μπορώ.»

Ένα μπλοκάκι με σκληρό εξώφυλλο είναι ακουμπισμένο δίπλα της, πάνω στο γραφείο. Το κοιτάει για υποστήριξη, το αγγίζει, το χαϊδεύει. Είναι ένα απ’ τα πολλά της σημειωματάρια. Δεν ξεκουνάει χωρίς αυτά. Είναι τα παιδιά της. Το χέρι βοηθείας. Στη διάρκεια της εισήγησης κολλάει. Φοράει κάτι γυαλιά που θυμίζουν μάσκα δύτη. Νομίζουμε πως μας κάνει πλάκα. Μπορεί και να μας κάνει. Ξεφυλλίζει το τετραδιάκι της, χωρίς πραγματικά να στέκεται σε συγκεκριμένη σελίδα. Και μόνο η επαφή, της δίνει κουράγιο να συνεχίσει.

«Όλο μου το σπίτι είναι σπαρμένο τετράδια σαν αυτό. Όπου βρεθώ, πρέπει να έχω κάποιο εύκαιρο για να σημειώνω. Στο κομοδίνο, έχω το τετράδιο της νύχτας. Εκεί γράφω τα όνειρά μου. Το υλικό που παίρνω από κει είναι μοναδικό, μα έχει το τίμημά του. Τα καλύτερα όνειρα, τα βλέπουμε αφού περάσουμε το πρώτο στάδιο του βαθύ ύπνου. Αυτά είναι τα πιο έντονα. Έχω εκπαιδεύσει τον εαυτό μου να ξυπνάει, να γράφει και να ξανακοιμάται. Το πρόβλημα είναι, πως καθώς περνούν τα χρόνια, δεν μπορώ να ξανακοιμηθώ! Αλλά η τέχνη, όπως είπα, έχει το τίμημά της. Όπως κι ο έρωτας. Η μόνη, η αποκλειστική ηδονή που δεν συνεπάγεται κανενός είδους τίμημα, είναι η ανάγνωση ενός καλού βιβλίου»

(Μακάρι να την άκουγαν τα παιδιά μου).

Και να που οι παριστάμενοι ξεθαρρεύουν και ρωτούν.

-          Γιατί γράφετε;

-          Γιατί δεν μπορώ να κάνω αλλιώς.

-          Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς;

-          Πάρα πολλοί. Ξεκίνησα με τους μεγάλους κλασικούς του 19^ου αιώνα (το «έγκλημα και τιμωρία» προβάλλει ξεκάθαρο μπροστά μου. Η Ζυράννα εκπέμπει τηλεπαθητικά μηνύματα). Αμερικάνους, Ευρωπαίους, Άγγλους, Γάλλους, Ρώσους (νάτο έρχεται). Ο Ντοστογιέφσκι με συγκλόνισε!

-          Γιατί πιστεύετε πως σας διαβάζουν;

-          (Αμηχανία). Δεν ξέρω…Τι να πω; Γιατί δεν μας λέτε εσείς; Γιατί με διαβάζετε;

-          Υπάρχουν άλλες αγάπες στη ζωή σας; Κάποια μεγαλύτερη απ’ το γράψιμο;

-          Ήμουν παντρεμένη, αλλά χώρισα. Μετά είχα μια μακρόχρονη σχέση, μα κι αυτή τέλειωσε. Το γράψιμο επικράτησε. Όμως ακόμα έχω όνειρα, ακόμα ελπίζω στον επόμενο έρωτα(αυτοσαρκαστικό χαμόγελο).

Θέλω κι εγώ να τη ρωτήσω κάτι, μόνο για ν’ αποκτήσω το προνόμιο να διεκδικήσω για λίγο την προσοχή της. Τελικά δε ρωτάω τίποτα. Δεν χρειάζεται. Αρκεί να την κοιτάξεις για να πάρεις την απάντηση. Ήθελα να μου πει, πώς ένας συγγραφέας σαν εκείνη, καταφέρνει να τα βγάλει πέρα μ’ αυτή τη φρίκη που έχει πλήξει τη χώρα. Η απάντηση είναι προφανής:

Η Τέχνη είναι η μόνη διέξοδος.

Στο αφιέρωμα συμμετέχουν:

A mother's diary: Οι ηρωίδες μου

Niemandsrose: κόκκινο τριαντάφυλλο

Οξύ: αντί-

Kid's Cloud: Η Scarlett O'Hara, ΠΟΥ ΑΓΑΠΗΣΑ!

Jaquou vs l' Utopie: Η Μάνιουσκα

CosmopolisII: Οι μαγείρισσες της ζωής μου

Αγραμπελη: Δυό γυναίκες

What you see is what you get: Γυναίκες - χθες, σήμερα, αύριο

Polyanna's days Κι αν με βγαλανε Ελένη... (Λ.Κ. 1/7/51 - 19/10/2000)