Μπράβο! Άριστα!

 Γίνεται πολλή κουβέντα για την αριστεία τον τελευταίο καιρό. Συζητούν κάποιοι αποδεδειγμένα άριστοι, μερικοί άσχετοι (σαν και του λόγου μου) και κάποιοι απαστράπτοντες φελλοί. Οι  τελευταίοι φωνασκώντας ή τσιρίζοντας.  Να ξεκαθαρίσω πως συμφωνώ με την επιδίωξη της αριστείας. Όπως όλες όμως οι θετικές ιδέες φορτίζεται κι αυτή με την εκάστοτε ελαττωματικότητα των ανθρώπων που προσπαθούν να την εφαρμόσουν.
Στην εφαρμογή δε, συμμετέχουν πολλοί. Όχι μόνο ο νομοθέτης που σχεδιάζει τα όρια, αλλά εκπαιδευτικοί, γονείς, μαθητές, φοιτητές, η ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα.
Να παραθέσω εδώ ένα σχόλιο Ισπανού ξεναγού, που ζωγραφίζει την αριστολατρεία των Ελλήνων γονιών, η οποία συναγωνίζεται επιτυχώς την αρχαιολατρεία μας:
'Όλες οι Ελληνίδες που γνωρίζω, είναι μητέρες αρίστων. Μόνο μητέρες αρίστων. Δεν υπάρχουν παιδιά γονιών που επισκέπτονται την Ισπανία, που να μην τα διεκδικεί η NASA, το CERN, να μην θέτουν σοβαρή υποψηφιότητα για Νόμπελ, να μην είναι το καμάρι της γειτονιάς, της χώρας, της ηπείρου και εντέλει του πλανήτη."
Εντάξει, ο άνθρωπος υπερέβαλε λίγο, αλλά προφανώς αποτύπωσε τη γενικότερη εικόνα των Ελλήνων που προσπαθούν να προβληθούν μέσω των παιδιών τους. Με αυτό το δεδομένο, η εφαρμογή της Αριστείας γίνεται κάπως προβληματική. Κυρίως στη πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου οι παρεμβάσεις των γονιών είναι εντονότερες.
Από την προσωπική μου πείρα, μπορώ να καταγράψω κάποιες σχετικές περιπτώσεις.

Παράδειγμα 1^ο

Πριν χρόνια, παρακολουθούμε εισαγωγικό σεμινάριο σε κάποιον από αυτούς τους πολύ προχωρημένους παιδικούς σταθμούς. Έχουμε ήδη γράψει τον 4χρονο, τότε, γιο μας και η διευθύντρια ενημερώνει τους γονείς για το πρόγραμμα. Ένας από τους μπαμπάδες, φανερά περήφανος για το πιτσιρίκι και τα επιτεύγματά του, ρωτάει αν ο σταθμός προτίθεται να αξιολογήσει την απόδοση των νηπίων και να τα κατατάξει σε αντίστοιχες τάξεις, γιατί προφανώς το παιδί του είναι ένας αμούστακος Λεονάρντο Νταβίντσι (όχι το χελωνονιντζάκι). Φαντάζομαι κάποιοι μπορούν να νιώσουν ξεχωριστοί και για το υπερηχογράφημα του εμβρύου, ή όπως έλεγε η πεθερά μου: άλλος δεν έκανε παιδί, μόνο η Μαριώ το Γιάννη.

Η νηπιαγωγός του απάντησε κάπως έτσι:

«Αυτό είναι ένα σύστημα στο οποίο πειραματιστήκαμε πριν καιρό. Όσο και αν σε κάποιους φαίνεται αστείο, μια τέτοια αξιολόγηση μπορεί να γίνει. Δεν βασίζεται τόσο στην εξυπνάδα των παιδιών αλλά στη διαφοροποίηση του ρυθμού ωρίμανσης τους. Χωρίς λοιπόν να ενημερώσουμε τους γονείς, χωρίσαμε τα παιδιά σε τάξεις διαφορετικού βαθμού ωριμότητας. Η ιδέα ήταν να εστιαστούμε στην παροχή περισσότερων πληροφοριών στο πρώτο τμήμα όπου τα παιδιά μπορούσαν να μείνουν περισσότερη ώρα συγκεντρωμένα και να ενισχύσουμε  την κοινωνικότητα και τις δεξιότητες στο 2^ο.  Με κάποιο τρόπο, η πληροφορία διέρρευσε. Και μάλιστα με το χειρότερο δυνατό τρόπο. Κάποιοι γονείς επιβεβαίωσαν πως μεγαλώνουν μεγαλοφυϊες, ενώ κάποιοι άλλοι πείσθηκαν πως θεωρούσαμε τα παιδιά τους ηλίθια κι έγιναν έξαλλοι. Η είδηση μεταφέρθηκε στα παιδιά και το πρόγραμμα τινάχτηκε στον αέρα. Τα «έξυπνα» θεώρησαν πως δεν έχουν τίποτα να μάθουν γιατί τα ξέραν ήδη όλα, όπως επιβεβαιώνει κι ο Νιόνιος. Επιδόθηκαν λοιπόν σε κομπασμούς κατά των «ηλιθίων». Τα 2^α ένιωσαν απόρριψη και αδικία και στράφηκαν κατά των πρώτων. Η ανάμειξη των γονιών χειροτέρεψε τα πράγματα. Τα πιτσιρίκια πλακώνονταν σε κάθε ευκαιρία, μετά έκλαιγαν κι έπρεπε να τα παρηγορούμε συνέχεια. Περήφανοι μπαμπάδες κι εξαγριωμένες μαμάδες τσακώνονταν με τους νηπιαγωγούς αλλά και μεταξύ τους. Αυτούς κανείς δεν μπορούσε να τους παρηγορήσει. Κυκλοφορούσαν φήμες για μέσα, χρηματισμούς και άλλα χαριτωμένα. Η παιδαγωγική διαδικασία πήγε περίπατο και δεν έχουμε σκοπό να την ξαναδοκιμάσουμε.»

Ο περήφανος πατέρας προέβαλε τις αντιρρήσεις του, αλλά ο Σταθμός είχε καεί στο χυλό και δεν το συζητούσε. Δεν θυμάμαι αν τελικά ο μεγαλοφυής πιτσιρίκος έγινε συμμαθητής του γιου μου ή απέσυραν την εγγραφή του από το οπισθοδρομικό αυτό σχολείο.

Παράδειγμα 2^ο

Να που ο μικρός μας μεγάλωσε και θα πήγαινε πια γυμνάσιο. Μαζί με την αγαπημένη του φίλη από το δημοτικό, μπήκε στην κλήρωση γνωστού Πρότυπου σχολείου. Η φίλη, που την λέω Μπουμπουλίνα για τον δυναμισμό και την άνεση που εκφράζει τις ιδέες της,  κληρώθηκε, αλλά ο γιος μας όχι. Επειδή το σχολείο είχε μια φήμη ελιτισμού και εντατικοποίησης, ένιωσα μάλλον ανακούφιση για τη συγκεκριμένη ατυχία, γιατί πίστευα πως οι εκπαιδευτικοί ρυθμοί δεν θα ταίριαζαν στο ανεξάρτητο και ελαφρώς ράθυμο πνεύμα του μικρού μας. Το επόμενο σχολικό έτος, οι μαθητές επιλέχθηκαν με γραπτό διαγωνισμό.
Πέρασαν τρία χρόνια. Παρά την αλλαγή σχολείων, η φιλία διατηρείται και σε πρόσφατη οικογενειακή συνάντηση, η Μπουμπουλίνα ήταν έξαλλη με τα παιδιά της 2ας και κυρίως της 1^ης Γυμνασίου. Αυτά που είχαν εισαχθεί με εξετάσεις.

- Μα πώς είναι έτσι; Διατεινόταν.

- Πώς έτσι;

- Τα μισά είναι με τη μούρη χωμένη σε ένα σχολικό βιβλίο.  Μόνο σχολικό! Και όλη την ώρα! Όταν σηκώνουν το κεφάλι, μιλάνε πάντα για μαθήματα και βαθμούς. Αν δεν πάρουν ολοστρόγγυλα εικοσάρια, καταρρέουν. Κι αυτά είναι η καλύτερη περίπτωση.

- Γιατί; Πώς είναι τα άλλα μισά;

- Τελείως τρελαμένα. Όλη την ώρα ασχολούνται με το σεξ και πώς θα το κάνουν. Ξεμοναχιάζονται στο διπλανό δασάκι και…ε, το κάνουν.

- Τα δωδεκάχρονα;

- Αυτά! Δεν τα αντέχω! Ξεγυμνώνονται. Ντύνονται σαν μικρομέγαλα ενώ είναι ακόμα νιάνιαρα και κάποια κοριτσάκια έκαναν ήδη την πρώτη τους έκτρωση.

Επειδή τόσο εγώ όσο και η μαμά της μικρής αγριευτήκαμε με τον υπερσυντηρητισμό της, προσπαθήσαμε να την κάνουμε να σκεφτεί -αλλά να διαφωτίσει και μας- τι θα μπορούσε να οδηγήσει τόσο μικρά παιδιά σε μαζικά ακραίες συμπεριφορές. Αυτό που εκμαιεύσαμε ήταν πως το  κοινό σημείο της ιστορίας τόσο των νερντς όσο και των σεξομανών ήταν μια αφόρητη και συνεχής πίεση σε πολύ τρυφερή ηλικία.
Με το που αποφασίστηκε από τον τότε υπουργό Παιδείας, η επιλογή στα Πρότυπα να γίνεται μέσω εξετάσεων, οι γονείς υπέβαλαν τα παιδιά τους σε εξοντωτικά φροντιστήρια, ξεκινώντας από την 5^η ή ακόμα και την 4^η δημοτικού. Τα παιδιά όφειλαν να πετύχουν! Να πετύχουν! Να πετύχουν! Γιατί διαφορετικά θα ήταν αποτυχημένα- χαμένα - για πέταμα. Μιλάμε για 9χρονα και 10χρονα.

Τα μισά κουβαλούν το φόβο της αποτυχίας στο διηνεκές και τα άλλα μισά έχουν σιχαθεί τόσο όσα πέρασαν που απομακρύνονται με κάθε μέσο από το πρότυπο που τους επιβλήθηκε. Μετά από αυτή τη συζήτηση, η Μπουμπουλίνα άρχισε να επανεξετάζει την επικριτική της στάση.

Παράδειγμα 3^ο – Η προσέγγιση της αριστείας αλλού

Τα Βρετανικά Πανεπιστήμια αποτελούν έναν από τους ισχυρότερους πυλώνες της Οικονομίας της χώρας τους. Η Αριστεία είναι κάτι που πουλάει καλά και επομένως οφείλουν όχι μόνο να την επιδιώξουν αλλά να την επιδείξουν σε μετρήσιμα μεγέθη. Πώς λοιπόν γίνεται εκεί η επιλογή των φοιτητών; Θα έλεγε κάποιος απληροφόρητος πως έχουν εφεύρει το καλύτερο σύστημα εξετάσεων. Και όμως, όχι. Έχουν βέβαια το δικό τους σύστημα, αλλά αποδέχονται και υποψήφιους που έδωσαν διαφορετικού-οποιουδήποτε για την ακρίβεια- τύπου εξετάσεων. Αλλά οι εξετάσεις δεν τους αρκούν. Και μην πάει το μυαλό σας στη συνέντευξη, που κι αυτή παίζει, αλλά μάλλον αποτελεί την εξαίρεση. Βασικό κριτήριο επιλογής είναι ένα γράμμα που θα απευθύνει ο υποψήφιος στη σχολή στην οποία επιδιώκει να γίνει δεκτός. Σε αυτό το Personal Statement της μιάμισης σελίδας θα πρέπει να πείσει απευθείας το Πανεπιστήμιο πως η φοίτησή του θα προσθέσει κάτι στην αξία της συγκεκριμένης Σχολής. Θα πρέπει να εκφράσει την κλίση και την αγάπη του για το συγκεκριμένο αντικείμενο των σπουδών. Πως είναι -κατά κάποιον τεκμηριωμένο τρόπο- γενημένος γι αυτό. Να αποδείξει επίσης, πως δεν είναι ένα «φυτό», άφιλο, ακαλλιέργητο κι απομονωμένο, αλλά μια ενδιαφέρουσα προσωπικότητα. Αυτό το προφίλ ανθρώπων αποζητούν. Αυτό θεωρούν πως ανταποκρίνεται σε κάποιον με δυνατότητα να αριστεύσει.  Όχι στις εξετάσεις του σχολείου, αλλά στην άσκηση του επαγγέλματος. Τότε δηλαδή, που η αριστεία μετράει ως προσωπικό και κοινωνικό όφελος και όχι ως μέσο επίδειξης συμπλεγματικών γονιών. Μάλιστα, αν το Personal Statement είναι αρκετά πειστικό, ακόμα και κάποια από τα καλύτερα Πανεπιστήμια του κόσμου μπορούν να στείλουν προσφορά χωρίς όρους ή να αποδεχθούν σκαναδαλωδώς χαμηλή βαθμολογία (σε σύγκριση με τις ελληνικές βάσεις εισαγωγής για παράδειγμα).
Όχι πως το σύστημα είναι αλάνθαστο, αλλά η παραπάνω προσέγγιση σου δίνει μια αίσθηση για το άριστο που δεν είναι πάντα αυτό που πιστεύουμε ακράδαντα πως είναι. Η κλίση και η σφοδρή επιθυμία να σπουδάσεις κάτι συγκεκριμένο αξιολογείται -από κάποιους ήδη άριστους- ως σημαντικότερος παράγοντας επιτυχίας από την πάση θυσία βαθμοθηρία.
Η αγάπη αποδεικνύεται αποτελεσματικότερη της φιλοδοξίας και κυρίως της ματαιοδοξίας.
Βέβαια, εικονοποιώντας την πιθανή εφαρμογή του Personal Statement στο δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα, αμέσως μου ήρθαν στο μυαλό εφιαλτικές σκηνές εντατικών φροντιστηριακών μαθημάτων για την ετοιμασία του.

Τα σκεφτόμουν όλα αυτά, βλέποντας τη "θύελλα" των διαμαρτυριών κατά του Μπαλτά. Η θύελλα μπήκε σε εισαγωγικά γιατί η διαδήλωση που οργανώθηκε με μπόλικη διαδικτυακή φασαρία δεν κατάφερε να συγκεντρώσει κόσμο αρκετό να γεμίσει ένα συνοικιακό ταβερνάκι. Βέβαια, όσοι αντιτίθενται στο νόμο Μπαλτά είναι περισσότεροι από τους προχθεσινούς διαδηλωτές, αλλά ποτέ δεν έχουν κατέβει σε πορείες για να ξεκινήσουν τώρα. Νομίζω όμως πως είναι οι γονείς των δύο προηγούμενων παραδειγμάτων. Κάποιοι που τα παιδιά τους περνάνε δύσκολη εφηβεία και δεν φταίνε σ' αυτό μόνο οι ορμόνες. Έχουν περάσει και δύσκολη παιδική ηλικία, αλλά παρέμειναν σιωπηλά.
Το τι ακριβώς περιέχει το νομοσχέδιο, ομολογώ πως το διάβασα διαγωνίως. Φαντάζομαι πως κυρίως θιγμένοι αισθάνονται οι σχετικοί με την παραπαιδεία, την οποία προσπαθεί κάπως να ελέγξει ο νομοθέτης. Καθόλου κακό δεν μου φαίνεται. Τέρατα δεν εντόπισα, αλλά δεν είμαι ειδική στο θέμα. Είμαι απλώς μια μαμά μη άριστων μαθητών, αγχωμένη μόνο για την ευτυχία των παιδιών μου.
Ωστόσο, αντιγράφω από το σχετικό νομοσχέδιο:

«αριστεία»: η συνεχής, εντατική, συστηματική και καλά εστιασμένη προσπάθεια για την ανάπτυξη νέας θεωρίας και πειραματικών προτύπων, εργαστηριακών διατάξεων και συσκευών ή ερευνητικής μεθοδολογίας, καθώς και η ανάπτυξη αποτελεσματικών μεθόδων μέσω των οποίων μεταφέρεται και διαχέεται η νέα γνώση στην επιστημονική κοινότητα και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Ένας ορισμός που δεν δείχνει να στρέφεται κατά της Αριστείας. Αναρωτιέμαι αν τα έχουν διαβάσει και αν τα γνωρίζουν αυτά όσοι ξεσηκώθηκαν.
Τυχαίνει επίσης να γνωρίζω τον ίδιο τον Υπουργό. Υπήρξε καθηγητής μου στο Πολυτεχνείο και είναι ακριβώς ο τύπος του ανθρώπου που θεωρείται άριστος από το αγγλοσαξονικό σύστημα. Ένας δάσκαλος με προφανή αγάπη για το αντικείμενο και τους μαθητές του, προσηνής και με χιούμορ. Ελκυστικός ως παιδαγωγός. Δηλαδή, σαν τη μύγα μες το γάλα για το ελληνικό ακαδημαϊκό περιβάλλον.
Βλέπω και μερικούς από τους ανθρώπους που διαμαρτύρονται εναντίον του. Αυτούς που είναι διάσημοι και για τους οποίους έχουν γίνει γνωστά κάποια βιογραφικά στοιχεία. Υπερασπίζονται την αριστεία, ενώ κανείς απ' αυτούς δεν την έχει καν πλησιάσει.
Δεν μπορώ να αντισταθώ στην παράθεση μιας φωτογραφίας από την διαμαρτυρία. Βλέπω έναν αιώνιο φοιτητή, έναν απόφοιτο σχολής χαμηλών προσδοκιών κι έναν τρίτο που παράτησε τις σπουδές του στη μέση.
Δείτε τους κι εσείς και θαυμάστε το διαφωτισμό να γυαλίζει στα μάτια τους.

Επειδή το νομοσχέδιο είναι μόλις 50 σελίδες και εύκολα εντοπίζεται στο διαδίκτυο, επειδή με βάση την αιτιολογική του έκθεση δεν αποτελεί παρά ένα εκπαιδευτικό προσχέδιο και καλεί σε διάλογο, ας του ρίξουμε μια ματιά κι ας σκεφτούμε.